„Gdzie kilka kobiet weźmie się za sprawę…”, czyli emancypacja na przykładzie Marii Dulębianki

Głównym celem artykułu jest przypomnienie postaci zasłużonej działaczki, artystki, feministki i patriotki, Marii Dulębianki (1862-1919), od śmierci której minęło sto jeden lat. Jednak to nie rocznica, a działania, jakich podejmowała się Dulębianka, posłużyły za główną motywację do przygotowania niniejszego artykułu. Pomimo nieprzychylnych postaw prezentowanych przez mężczyzn względem kobiet, które objawiały się m.in. w braku dostępu do edukacji na akademiach sztuk pięknych, co dotknęło artystkę personalnie, M. Dulębianka „zrzuciła patriarchalne okowy” i postanowiła walczyć nie tylko o kobiety, ale i całą narodową sprawę. Początkowo batalia ta miała charakter bardziej spontaniczny, bez konkretnego, opracowanego planu, bez organizacji, jednak to właśnie te żywiołowe działania, jak choćby zamieszczane w prasie artykuły autorstwa Dulębianki, czy uczestnictwo, a także organizacja licznych wieców, uczyniły pewnego rodzaju wyłom. Aktywność bohaterki na polu społeczno-politycznym, ale również kulturalno-oświatowym, doskonale wpisuje się w istniejący model kobiecych wyobrażeń i perspektyw na drodze ku równouprawnieniu. Próba spojrzenia na postać zasłużonej Polki przez pryzmat jej życia, zarówno publicznego, jak i prywatnego, pozwala na ukazanie pełnego wachlarza indywidualnych postaw, które cechowały Dulębiankę w celach, jakie sobie postawiła. Nawoływania nie tylko skierowane do kobiet, ale także, a może przede wszystkim, do mężczyzn o prawach płci pięknej do wykształcenia, jak i samostanowienia niejednokrotnie splatały się z hasłami równouprawnienia wszystkich warstw społecznych, w czym widziała jedyną drogę do odzyskania niepodległości.Katarzyna Świetlik - Uniwersytet Jana Kochanowskiego w KielcachPaweł Woś - Uniwersytet Jana Kochanowskiego w KielcachCentralne Państwowe Historyczne Archiwum Ukrainy we Lwowie, Zesp. 841, inw. 1, sygn. 122, 159.Lwowska Naukowa Biblioteka im. Wasyla Stefanyka we Lwowie, Zesp. 9, sygn. 2675.Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu: rkps. 7191/II, k. 171;Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu: rkps. 15512/II, k. 31, 32, 33.Byk E., Marya Dulębianka jako malarka. Z powodu pośmiertnej wystawy Jej utworów, „Wiek Nowy” 1919, nr 5405, s. nlb.Dulębianka M., Polityczne stanowisko kobiety, Skład Główny w Administracji Steru, Warszawa 1908.Dulębianka M., Stronnictwo jutra. Odczyt wypowiedziany we Lwowie, dnia 2. października 1909 roku w Sali ratuszowej, Nakładem Związku Równouprawnienia Kobiet, Lwów 1909.„Głos kobiet” – numery z roku 1911, 1912.Jaworska M., Marja Dulębianka, Lwowska Liga Kobiet, Lwów 1929.„Kurier Lwowski” – numery z roku 1884, 1907, 1908.„Monitor Polski”, 31.12.1930.„Na Posterunku” – numery z roku 1919 r.Orlętom: straż mogił polskich bohaterów: przewodnik po cmentarzu obrońców Lwowa, Wydawnictwo: Towarzystwo Straży Mogił Polskich Bohaterów, Lwów 1934.Polski Czerwony Krzyż. Sprawozdanie za 1935 rok, Drukarnia Piotr Pyz i S-ska, Warszawa 1936.„Praca Obywatelska” – numer z roku 1929.Semper Fidelis. Obrona Lwowa w obrazach współczesnych, Wydawnictwo Towarzystwa Straż Mogił Polskich Bohaterów, Lwów 1930.„Ster. Organ równouprawnienia Kobiet. Warszawa” – numery z roku 1907.Strug A., Z powrotem, Wydawnictwo Księgarnia Bibljoteki Dzieł Wyborowych, Warszawa 1925.Waniczkówna H., Lwowskie Koło Ligi Kobiet, [w:] M. Rychterówna (red.), Służba ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915-1918, Główna Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1929.Cabaj J., Główne płaszczyzny aktywności kobiet w świetle ich trójzaborowych zjazdów w latach 1905-1918, „Dzieje Najnowsze. Kwartalnik poświęcony historii XX wieku” 2008, t. 40, nr 4.Cybulska K., Działalność Ligi Kobiet Polskich we Lwowie w latach dwudziestych XX wieku, [w:] M. Przeniosło, L. Michalska-Bracha (red.), Znani i nieznani międzywojennego Lwowa. Studia i materiały, t. 4, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2015.Fita S., Nieznane listy Marii Konopnickiej i Marii Dulębianki do Stefanii Wekslerowej: 1908-1910, „Pamiętnik Literacki” 2000, t. 91, z. 2.Jakubowska U., Lwów na przełomie XIX i XX wieku. Przegląd środowisk prasotwórczych, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1991.Jankowski E. (red.), Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w.–1970 r., Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław 1994.Jarowiecki J., Prasa lwowska w latach 1864-1918, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2000.Kizwalter T., Procesy modernizacji a emancypacja kobiet na ziemiach polskich w XIX wieku, [w:] A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX w., Wydawnictwo DiG, Warszawa 1990.Maj E., Wzorce aktywności kobiet w Narodowej Demokracji (1893-1939), [w:] T. Kulak, M. Dajnowicz (red.), Drogi kobiet do polityki (na przestrzeni XVIII-XXI wieku), Wydawnictwo Chronicon, Wrocław 2016.Michalska-Bracha L., Marczewska M., Lwowianki wobec równouprawnienia kobiet – trzy historie. Studium historyczno-językoznawcze, „Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych” 2019, nr 1(6).Micińska M., Inteligencja na rozdrożach 1864-1918, [w:] J. Jedlicki (red.), Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2008.Myśliński J., Studia nad polską prasą społeczno-polityczną w zachodniej Galicji 1905-1914, [w:] T. Cieślak, T. Jabłoński (red.), Materiały i studia do historii prasy i czasopiśmiennictwa polskiego, z. 16, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970.Orłowicz M., Ilustrowany przewodnik po Lwowie. Plan stołecznego królewskiego miasta Lwowa z 1894 r., Wydawnictwo „Ruthenus”, Krosno 2004.Romanowiczówna Z., Dziennik lwowski 1842-1930, t. 2, Warszawa 2005.Sosnowska J., Maria Dulębianka przeciw samotności, [w:] A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i rewolucja obyczajowa. Społeczno-kulturowe aspekty seksualności. Wiek XIX i XX, t. 9, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2009.Szypowska M., Konopnicka jakiej nie znamy, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969.Tomasik K., Homobiografie. Pisarki i pisarze polscy XIX i XX wieku, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2008.Walęciuk-Dejneka B., Galicyjskie portrety kobiet – Maria Dulębianka, [w:] J. Kamińska-Kwak, D. Opaliński (red.), Kobieta w Galicji. Nowoczesność i tradycja, Rzeszów 2016.Żarnowska A., Prywatna sfera życia rodzinnego i zewnętrzny świat życia publicznego – bariery i przenikanie (przełom XIX i XX wieku), [w:] A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i świat polityki. Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX wieku, Wydawnictwo DiG, Warszawa 1994.10712